طرح موسوعة آیات الاحکام تفسیر آیات الاحکام، با روش فقه استدلالی به صورت مقارن است در«موسوعة آیات الاحکام طبقاً لمذهب أهل البیت(علیهم السّلام) مع المقارنة للمذاهب الأخري»  آیاتی از قرآن مجید که حاوی احکام فقهی است ـ اعّم از اینکه در آیات الاحکام مدوّن، مطرح شده باشد و یا خیر؟ ـ با توجّه به روایات وارده در تفسیر آنها و انظار مشهور از فقهاء و مفسّرین شیعه مورد پژوهش واقع می شود و با آراء فقهاء و مفسّرین اهل سنّت تطبیق و آن دسته از انظار آنها که بر خلاف فقه شیعه ابراز گردیده، منصفانه و با استدلالهای علمی نقد می گردد، تا كنون سه جلد از این موسوعه به زبان عربي چاپ شده است.

حجت الاسلام والمسلمین قدرت انصاري، مدیر گروه آیات الاحکام پژوهشکده باقرالعلوم(علیه السلام) در گفتگو با خبرگزاری«حوزه» به اهداف تاليف كتاب موسوعه آيات الاحكام  پرداخت.

هدف ازاين موسوعه چه بود و آيا قبلا در اين خصوص كتابي چاپ شده بود؟

هدف از  موسوعه آيات الاحكام گردآوري احكام روز دنيا با رويكرد مباحث قرآني و فقهي است و قراردادن آن در اختيار دوستدران علوم قرآني ، محققان، اساتيد و مراجع بزرگوار كه آز آن بصورت واقع و شايسته استفاده كنند.

همانطور كه مي دانيد، قبلا هم آيات الاحكام نوشته شده است  مرحوم آقا بزرگ تهراني ذكر كرده كه بيش از 30 كتاب در خصوص آيات الاحكام است و مرحوم آیت الله مرعشي نجفي نيز به بيش از 18 جلد كتاب در اين خصوص اشاره داشته اند، ولي در زمان شروع تحقيق در اين خصوص، همه كتابخانه هاي قم، مشهد و تهران را بررسي كرده ايم بيش از هفت الي هشت جلد، اهم از نسخ خطي و غير خطي وجود نداشت و آنچه بزرگان در اين خصوص ذكر كردند در گذر زمان از بين رفته است، لذا دغدغه داشتيم آيات الاحكام به صورت گسترده نوشته و در اختيار پژوهشگران قرار گيرد كه امروزه بيش از ده سال است در اين خصوص در حال تحقيق و بررسي هستيم.

امتياز هاي موسوعه آيات الاحكام نسبت به موارد مشابه چيست؟

تفاوت و امتيازات زيادی مي توان در آن پيدا كرد، يكي از امتيازات اين موسوعه عدم اعمال نظر شخصي مولف است، صوت البيان، نوشته مرحوم محقق اردبيلي نظر شخصي ايشان است، گاهي اوقات نيز به نظر بزرگان به صورت گذرا اشاره شده است و به همين دليل مختصر است. مرحوم شيخ طوسي و مرحوم علامه نظرات بديع و روشني با محتوي در خصوص آيات احكام داشتند، ولي در كتب فقهي به صورت پراكنده وجود داشت و موسوعه آيات الاحكام كنوني نظرات مشهور فقها را به صورت مدون و يكجا گردآوري كرده است و در آن از نظر شخصي مولف استفاده نشده است.

*دسته بندی احکام و آیات

در خصوص امتياز دوم اين موسوعه با نسخ گذشته، جمع آوري و دسته بندي احكام و آيات است، امروزه با نرم افزار و علوم روز دنيا احكام و مسائل را كه به صورت پراكنده در  كتب روايي و فقهي وجود داشت جمع آوري و دسته بندي شده و در ذيل آيات به تناسب حكم فقهي از آنها استفاده شده است.

*تحقیقات گسترده فراتر از گذشته

امتياز سوم اين است كه غالبا در نسخ گذشته مدون آيات احكام استفاده شده بين ششصد تا هفصد آيه است ولي در اين موسوعه به صورت گسترده با تحقيقاتي كه در  قرآن كريم صورت گرفته به اين نتيجه رسيده ايم، خيلي بيشتر از ده ها بلكه صدها حكم است كه در آيات احكام مدون نيامده است، ولي در قرآن حكم فقهي آن استفاده مي شود و اتفاقا خيلي از احكام هم بروز و كاربردي است، مثلا وحدت بين مسلمين ، بيت المال و ماليات و... كه امروز مي توان از قرآن به دست آورد و پيش بيني مي شود به حدود 1200 آيه در این خصوص دست یابیم.

*پاسخ به تبلیغات سو علیه شیعه

امتياز چهارم در موسوعه آيات الاحكام، خنثي كردن تبليغات عليه شيعه بود،  در هزاره سوم برخي از فرق جديد تكفيري و داعشي، عدم استفاده شيعيان از قرآن كريم در احكام و مسائل روز از قرآن كريم را مورد توجه قرارداده و تبليغات بسيار سوء عليه شيعه مي كنند، در اين موسوعه نظر بر اين بود عملا تبليغات را در نطفه خنثي كنيم. لذا در تمام مسائل فقهي تا آنجايي كه مي شد از قرآن كريم استفاده و اولين دليل هم این است که قرآن قرار داده ايم، يعني هر مسئله ای که عنوان شده در مباحث كلي يا جزئي، ابتدا به سراغ قرآن رفته ايم.

*ذکر نظرات اهل سنت ذیل نظرات شیعه

امتياز پنجم موسوعه آيات الاحكام ذكر نظرات اهل سنت در ذيل نظرات شيعه و تبليغ فقه شيعه است،  هدف اين بود برادران محترم و منصف اهل تسنن بدانند، تبليغات سوء عليه شيعه اثر ندارد و اين گونه نظرات شيعه در بسياري از موضوعات منطبق با نظريات اهل تسنن است. همانطور كه آنها از آيات استفاده كردند، ما هم از آيات استفاده مي كنيم. البته گاهي اوقات نظرات را با زبان خودشان رد كرده ايم، مثلا اگر حنفیه  در موضوع خاص به آن استناد كرده است ولي شافعي از آن ايراد گرفته و نظر شيعه منطبق بر نظر شافعي است در اين صورت با نظر شافعي آن موضوع را رد كرده ايم كه اهل تسنن بدانند مغرضانه نبوده و اين يك نوع تبليغ و ترويج  فقه شيعه هم مي تواند باشد.

*پاسخ گویی به مسائل روز

امتياز ششم، موسوعه، پاسخ گويي به تمامي مسائل روز از طريق قرآن كريم است،  در اين موسوعه از آيات در خصوص مسائل روز و كاربردي كه امروز گريبان گير جامعه بشريت است استفاده شده، در خصوص سلاح كشتار جمعي، تلقيح و ... در واقع با اين هدف بگوئيم كه قرآن كريم حتي در خصوص مسائلی كه در زمان نزول آيات نبوده است و امروز بعد از دهها قرن پيدا شده است پيش بيني كرده و حكم داده كه مي توان راهگشاي بشريت باشد.

آيا در اين موسوعه از نظرات  مراجع عظام تقلید استفاده شده است و  دیدگاه  علما در اين خصوص چكونه بوده است؟

در ابتداي فعاليت خدمت مرحوم آيت الله العظمی فاضل لنكراني، رسيده ايم و طرح تطبيق با نظر اهل سنت مورد نظر ايشان بود و تاکید داشتند: در راستاي تبليغ فقه شيعه، نظر اهل سنت را بياوريم و بعد از رحلت اين بزرگوار خدمت آيت الله العظمی مكارم شيرازي رسيده ايم، طرح مورد قبول ايشان واقع شد و با نظر ايشان يك جلد كار شد، ولي به علت مشغله كاري قرار شد، يكي از داوری ها، ارزيابي تحقيق باشد و بعد از آن به پژوهشكده نقل مكان كرده و ادامه فعاليت را در اين بخش انجام مي دهيم.

  در خصوص تاليف اين موسوعه چه مراحلی را پیش بینی نمودید و اکنون در چه مرحله اي قرار دارد؟ا

موسوعه در چهار مرحله پيش بيني شده است و كار مي شود، مرحله اول به روش آيات احكام، مدون يعني آيات الاحكام كه از قبل بوده از كتاب طهارت شروع كرده ايم و به كتاب ديات تمام كرده ايم، حدوداَ ده جلد رسيده است و اين ده جلد كامل و نوشته شده است.

مرحله دوم، بعد از مطالعه چندين باره قرآن كريم، ملاحضه شد احكام ديگری نيز مي شود استخراج كرد علاوه بر آن از پايان نامه های دانشجويان اهل سنت كه در مركز فقهي ائمه اطهار(ع) گرده آورده شده بود و از قرآن استفاده كرده بودند به عنوان سوژه استفاده شد و آن را جمع آوري كرده ايم، اين مرحله تقريبا هشت جلد مي باشد. البته تا جلد پانزدهم تمام شده، وارد جلد شانزده شده ايم و پيش بيني مي كنيم، سه الي 4 جلد ديگر داشته باشيم در نتيجه به هجده يا نوزده جلد برسيم.

مرحله سوم مسائل مستحدثه و پركاربرد امروزي است كه گريبان گير بشر است و برای این مهم حدود يك جلد آيات الاحكام را شامل مي شود، مسائلی مانند؛ تغيير جنسيت و استفاده از عوامل شيميايي، ماليات.

مرحله چهارم، جمع آوري  قواعد فقهي است كه از آيات استفاده مي شود و در  فقه به صورت گسترده مورد استناد فقها قرار مي‌گيرد، مثلا در خصوص آيه احسان بررسی و استدلال مي شود تا محققان بدانند منشأ آن آيات قرآن كريم است. مباحث این موضوع  نیز يك جلد خواهد بود و در نهايت این موسوعه به 20 الي 21 جلد افزايش پيدا می کند.

آيا اين موسوعه به زبان ها ديگر نيز چاپ خواهد شد؟

زبان علمي و ديني عربي است، نوعا بزرگان و محققان در جستجو و تحقيق بيشتر كتب عربي را مطالعه مي كنند و به همين دليل اين موسوعه به زبان عربي تاليف و تدوين مي­شود، در نظر داريم براي محققان فارسي زبان و دوستداران آيات، احكام و علوم قرآني كه مي خواهند تحقيق و پژوهش داشته باشند، حداكثر در چهار جلد بصورت تخليص و روان با ترجمه فارسي در اختيار فارسي زبانان قرار دهيم.

به چه علت براي تاليف اين موسوعه زمان زياد سپري شده است؟

همانطور كه مي دانيد مستندسازي يك مطلب بسيار زمان بر و وقت گير است، به دليل اينكه دانشجويان و پژوهشگران دنبال مطالبي به صورت يكجا و عميق در موضوع خاصي، كه تحولات را در طول زمان از صدر اسلام تا كنون نشان دهد و مستند باشد هستند، ما موضوعات كاربري فقهي قرآني به صورت گسترده و از طريق استدلال و روايات وارد شده از ائمه اطهار(ع) و نظر فقها و مستند سازي انجام داده  كه امروزه به اين صورت آيات الاحكام نداشتيم و  اين بسيار  بديع و كم نظير است.

چند گروه علمي در تدوین اين موسوعه همكاري  دارند؟

یک گروه نه نفره از محققان و پژوهشگران و اساتيد سطح عالي حوزه که در حد اجتهاد هستند، در خدمتشون هستيم و در كنار آن از كتابخانه ها و اشخاص صاحب نظر كه در موضوع و حوزه خاصي  به صورت تخصصي در اين موسوعه با ما همكاري دارند.

تاکنون چند جلد از موسوعه چاپ شده و بقیه مجلدات در چه مرحله است؟

جلد اول تا سوم چاپ شده و جلد چهارم و پنجم در حال نهايي شدن براي چاپ است به لحاظ كمبود بودجه هنوز نهايي نشده است. انشاء الله تا جلد يازدهم هم در صورت تامين اعتبار طي شش ماه به چاپ مي رسد. و فقط 5 درصد از آماده سازي و تدوين و تاليف جلدهاي بعدي باقي مانده است.

اگر مطلبی باقی‌مانده است بفرمایید؟

اميدوارم اين موسوعه مورد توجه امام زمان(ع) واقع گردد و باقیات الصالحات براي همه دوستان باشد و محققان و پژوهشگران بهترين استفاده را از آن ببرند.